لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

با توجه به استقرار 25.9 درصد جمعیت کشور در روستاها و نقش بسزایی که روستاها در تامین امنیت غذایی، تولید مواد اولیه صنایع، افزایش ارزش افزوده و اشتغال و کاهش فقر دارند، بررسی مسائل روستاییان از اهمیت والایی برخوردار است. همچنین با توجه به اشتغال بخش اعظم روستاییان در فعالیت های کشاورزی مسلما یکی از کانال های موثر بر کاهش فقر روستایی افزایش ارزش افزوده بخش کشاورزی از طریق افزایش انباشت تحقیق و توسعه داخلی و خارجی است، لذا هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر انباشت هزینه تحقیق و توسعه داخلی و خارجی (سرریز تحقیق و توسعه از کانال واردات) بخش کشاورزی بر فقر مناطق روستایی ایران طی سا ل های 1390-1350 است. این پژوهش دارای رویکردی تحلیلی – توصیفی است و با استفاده از ابزارهای متداول اقتصاد سنجی به تخمین معادله فقر روستایی می پردازد. نتایج نشان می دهد یک درصد افزایش در تاثیر متقابل نسبت سرمایه انسانی به شاغلین با انباشت هزینه تحقیق و توسعه داخلی منجر به کاهشی به میزان 1.73 درصد و یک درصد افزایش در تاثیر متقابل نسبت سرمایه انسانی به شاغلین با انباشت هزینه تحقیق و توسعه خارجی منجر به افزایشی به میزان 3.36 درصد در فقر نسبی مناطق روستایی می گردد. با توجه به جایگاه فعالیت های تحقیق و توسعه و سرمایه انسانی در تحول فناوری و کاهش فقر در مناطق روستایی لازم است از طریق هماهنگی مابین سیاست های کلان اقتصادی شاهد گسترش بازار سرمایه انسانی و ایجاد انگیزه در فعالین بخش خصوصی جهت گسترش بازار تحقیق و توسعه داخلی بوده و همچنین، باید از طریق واردات هدفمند نهاده ها و کالاهای واسطه ای و سرمایه ای بخش کشاورزی و انتخاب صحیح شرکای تجاری، شاهد افزایش جذب سرریز تحقیق و توسعه شرکای تجاری باشیم.

با توجه به اهمیت صادرات غیرنفتی و به منظور کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، بررسی دقیق عوامل تعیین کننده عرضه صادرات بخش کشاورزی از اهمیت به سزایی برخوردار است. از این رو، پژوهش حاضر به بررسی تاثیر انباشت هزینه های تحقیق و توسعه داخلی و سرریز تحقیق و توسعه شرکای تجاری از کانال واردات، انباشت هزینه های ترویج و آموزش و سرمایه انسانی بر عرضه صادرات بخش کشاورزی در دوره 1392-1350 پرداخته است. یافته ها بیانگر تاثیر مثبت و معنادار ضرایب تخمینی متغیرهای انباشت هزینه های ترویج و آموزش، سرریز تحقیق و توسعه شرکای تجاری، انباشت هزینه های تحقیق و توسعه داخلی، نرخ ارز واقعی و شدت سرمایه فیزیکی بخش کشاورزی بر عرضه صادرات بخش کشاورزی است؛ درحالی که ضریب تخمینی متغیر سرمایه انسانی بر عرضه صادرات کشاورزی منفی و بی معنا است.

یکی از راه های ارتقای رقابت پذیری بخش معد ن، ارتقای بهره وری کل عوامل د ر فعالیت های معد نی است. همچنین، شناسایی راهکارهای عملیاتی ارتقای بهره وری از اهمیت زیاد ی برخورد ار است. د ر پژوهش حاضر، ارزش ‏افزود ه با یک روش ابتکاری مبتنی بر شاخص مقد اری د یویژیا به تفکیک هفت فعالیت معد نی د ر د وره 1394-1375 اند ازه گیری شد ه است. نتایج اند ازه گیری بهره وری کل عوامل به روش تقریب ترنکوئیست شاخص د یویژیا نشانگر آن است که شاخص بهره وری کل عوامل د ر فعالیت های معد نی د ر د وره مورد بررسی به‏ طور متوسط سالانه حد ود 6/2 د رصد افزایش یافته است و حد ود 2/29 د رصد از رشد ارزش افزود ه کل فعالیت های معد نی از راه رشد بهره وری کل عوامل، تامین شد ه است. بیش‏ترین سهم رشد بهره وری کل عوامل د ر تامین رشد ارزش افزود ه مربوط به فعالیت استخراج ذغال سنگ با 6/33 د رصد بود ه است و رشد تولید فعالیت استخراج مواد شیمیایی معد نی فقط از راه استفاد ه بیش‏تر از منابع حاصل شد ه است. د ر اد امه، نقش سرمایه انسانی و تحقیق‏ و توسعه د ر ارتقای بهره وری کل عوامل با استفاد ه از د اد ه های تابلویی به روش گشتاورهای تعمیم یافته شناسایی شد ه است. نتایج حاصل از برآورد الگو به روش پانل د یتا نشانگر آن است که متغیرهای د رصد شاغلان د ارای آموزش عالی به عنوان نمایند ه ای از سرمایه انسانی، سرمایه تحقیق‏ و توسعه و مقیاس فعالیت معاد ن تاثیر مثبت و معناد ار بر بهره وری کل عوامل د ارند . د ر بین متغیرهای اشاره‏ شد ه، سرمایه تحقیق‏ و توسعه و سرمایه انسانی تاثیر به مراتب کم‏تری بر بهره وری د اشته اند .

نظریه های جدید تجارت بین الملل، صادرات را تابعی از متغیرهای قیمتی شامل نرخ ارز، نرخ تورم و متغیر غیر قیمتی شامل هزینه های تحقیق و توسعه، سرمایه انسانی و متغیرهای نهادی می دانند. اخیرا بهبود روابط بین انسانها و کاهش احتمال بروز اختلافات در روابط انسانی مورد توجه اقتصاددانان نهادگرا قرار گرفته است، زیرا نهادها با ایجاد یک ساختار باثبات در روابط بشری منجر به کاهش نااطمینانی بازار، کاهش هزینه های مبادلات و معاملات تجاری، افزایش رقابت در بازار و افزایش صادرات می شوند. هدف تحقیق حاضر نیز بررسی تاثیر عوامل نهادی بر صادرات غیرنفتی کشورهای عضو گروه D8 با استفاده از روش های اقتصادسنجی پانل دیتا، برای دوره زمانی 2007-1995 است. نتایج بیانگر آن است که کشور های عضو گروه D8 همانند سایر کشورها از سازوکار درونزای صادرات غیرنفتی، سرمایه انسانی و انباشت تحقیق و توسعه برخوردار می باشند. همچنین عوامل نهادی نظیر؛ رعایت حق ثبت اختراع، محیط کسب و کار، منشا قانونی و کیفیت آموزش در افزایش اثرگذاری عوامل غیرقیمتی نظیر؛ انباشت تحقیق و توسعه داخلی و انباشت تحقیق و توسعه خارجی و سرمایه انسانی بر صادرات غیرنفتی کشورهای عضو گروه D8 موثر است.

با توجه به اینکه امروزه آموزش و تحقیق یک عامل مهم در فرآیند رشد و توسعه اقتصادی می باشد این مقاله به بررسی اثر متغیرهای سرمایه فیزیکی، سرمایه انسانی و تحقیق و توسعه با استفاده از داده های آماری سری زمانی ( 1386-1347 ) و به کارگیری الگوی سولوی تعمیم یافته، بر رشد اقتصادی ایران پرداخته است. بدین منظور با استفاده از الگوی خود توضیح برداری با وقفه های گسترده (ARDL) به بررسی الگوی پویا پرداخته شده و پس از اطمینان از و جود رابطه بلند مدت ضرایب آن برآورد شده اند. نتایج حاصل شده از نظرآماری مثبت و معنی دار بودن اثر متغیرهای سرمایه فیزیکی، سرمایه انسانی، و تحقیق و توسعه بر رشد اقتصادی را نشان می دهد. ضریب مدل تصحیح خطا (ECM) به دست آمده برای الگو برابر با 0.33- می باشد نشانگر این است که در هر دوره 33 در صد از انحراف در تولید ناخالص داخلی از مسیر بلند مدت، در دوره بعد توسط متغیر های الگو تصحیح می شود.

براساس نظریه های رشد درون زا، فعالیت های تحقیق و توسعه داخلی، سرریز تحقیق و توسعه خارجی و سرمایه انسانی، موجب پیشرفت فنی و بهبود کیفیت محصولات، تسریع رشد بهره وری کل عوامل تولید و افزایش قدرت رقابت پذیری بخش کشاورزی می گردد. معمولا هزینه ابداع و نوآوری در بخش کشاورزی بسیار سنگین است اما از آن جا که ماهیت آن از جنس دانش است، با هزینه بسیار کم نشر خواهد یافت. لذا سرریزهای تحقیق و توسعه خارجی، از کانال های مختلفی (از جمله واردات نهاده ها و کالاهای واسطه ای و سرمایه ای) باعث انتقال فناوری و افزایش بهره وری کل عوامل تولید خواهد گردید. بنابراین در راستای ایجاد امنیت غذایی و افزایش قدرت رقابت پذیری بخش کشاورزی، هدف مطالعه حاضر بررسی تاثیر انباشت فعالیت های تحقیق وتوسعه داخلی و سرریز تحقیق و توسعه خارجی (از طریق فناوری متبلور در واردات کالاهای واسطه ای- سرمایه ای) و سرمایه انسانی بر رشد بهره وری کل عوامل تولید طی دوره 1347-1389 است. نتایج بیانگر تاثیر مثبت و معنی دار انباشت سرمایه تحقیق و توسعه داخلی، سرمایه انسانی و انباشت سرمایه تحقیق و توسعه خارجی (شرکای تجاریG7 ) بر رشد بهره وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی ایران است. زیرا آموزش بیشتر شاغلین در کنار توسعه فعال یت های تحقیق و توسعه داخلی زمینه مساعدتری را جهت جذب سرریزهای تحقیق و توسعه شرکای تجاری و ارتقاء بهره وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی فراهم خواهد کرد.

بهبود رشد اقتصادی و بررسی عوامل موثر بر رشد اقتصادی یکی از دغدغه های اصلی اقتصاددانان در هر برهه زمانی، به ویژه در دهه های اخیر بوده است. امروزه بهبود روابط بین انسان ها و کاهش احتمال بروز اختلافات در روابط انسانی مورد توجه اقتصاددانان نهادگرا قرار گرفته است. نهادها با ایجاد یک ساختار باثبات در روابط انسانها منجر به کاهش نااطمینانی بازار، کاهش هزینه های مبادلات و معاملات تجاری و افزایش رقابت در بازار می شوند. تحقیق حاضر در قالب مدل های رشد درونزا و با تاکید بر نقش عوامل نهادی بر رشد صورت می گیرد. بر اساس نتایج تخمین طی دوره زمانی 2009-1995 برای کشورهای عضو گروه D8 می توان بیان داشت که این کشورها از سازوکار درونزای فعالیت های تحقیق و توسعه داخلی برخوردار نیستند. سرریز تحقیق و توسعه خارجی تاثیر مثبت و معناداری بر رشد اقتصادی کشورهای مورد مطالعه دارد. اثرات متقابل عوامل نهادی نظیر بهبود محیط کسب و کار، بهبود کیفیت آموزش و رعایت حق ثبت اختراع با سرریز تحقیق و توسعه خارجی بر رشد اقتصادی کشورهای عضو گروه D8 تاثیر مثبت و معناداری دارد.

شناخت تاثیر پرداخت تسهیلات بانکی با رویکرد بانکداری اجتماعی بر توسعه پایدار روستایی و عشایری با میانجی-گری سرمایه اجتماعی همسو با رویکردهای نظری سرمایه اجتماعی(بوردیو)، توسعه پایدار (آمارتیاسن)، بانکداری اجتماعی(بندیکتر) و توسعه پایدار اجتماعی(مکنزی) هدف این مطالعه بود. روش کمی و ابزار پرسشنامه محقق ساخته بود که آلفای کرونباخ کل بالای 70/0، توسعه پایدار 87/0، برای سرمایه اجتماعی 84 /0و برای بانکداری اجتماعی 93 /0 بوده است. جامعه آماری، دریافت کنندگان تسهیلات بانک توسعه تعاون بود که با نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای پنج استان انتخاب و از استان های منتخب، دریافت کنندگان تسهیلات بعنوان نمونه مورد مطالعه قرار گرفت. برای تحلیل داده ها از مدل-سازی معادلات ساختاری استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد سرمایه اجتماعی بیشترین نقش را در تبیین فرایند توسعه پایدار داشته و نقش بانکداری اجتماعی در فرآیند توسعه پایدار عشایری(71 درصد)، پررنگ تر ازفرایند توسعه پایدار روستایی(34 درصد) بوده است. محیط زیست مولفه تأثیرگذار بر فرآیند توسعه پایدار بوده که بعد از آن مولفه های سود و در نهایت مردم قرار داشته اند. همچنین سرمایه اجتماعی(40 درصد) در تحقق بانکداری اجتماعی تاثیرگذار بوده است. بنابراین، می توان نتیجه گیری نمود برای اهتمام به توسعه پایدار روستایی و عشایری با مولفه های پایداری اقتصادی، پایداری محیطی و پایداری اجتماعی، توجه به مولفه های سه گانه بانکداری اجتماعی، یعنی؛ سود، مردم و محیط زیست و مولفه های پنج گانه سرمایه اجتماعی، یعنی؛ آگاهی اجتماعی، مشارکت اجتماعی، شبکه اجتماعی، انسجام اجتماعی و اعتماد اجتماعی حایز اهمیت است.

در این پژوهش، عوامل موثر بر بهره وری کل عوامل (TFP) در اقتصاد ایران با تاکید بر نسبت شاغلان دارای تحصیلات عالی به عنوان جانشین سرمایه انسانی از نوع آموزش، سرمایه تحقیق و توسعه دولتی، نسبت تولید بالفعل به بالقوه به عنوان شاخص میزان استفاده از ظرفیت ها را مورد بررسی قرار داده ایم. نتایج برآورد الگو با استفاده از داده های آماری سری زمانی سال های 47-1383 به روش مدل خودتوضیح با وقفه های گسترده (ARDL) نشان می دهد در بلندمدت سرمایه تحقیق و توسعه دولتی، نسبت شاغلان دارای تحصیلات عالی و نرخ بهره برداری از ظرفیت اثرات مثبت و معنا داری بر بهره وری داشته است. در ضمن، عوامل دیگر موثر بر بهره وری در قالب متغیر روند زمانی تاثیر منفی و معنادار بر بهره وری داشته اند. در این دوره، به رغم روند افزایشی سرمایه تحقیق و توسعه دولتی و شاخص های سرمایه انسانی، شاخص بهره وری کل عوامل رشد بسیار ناچیزی داشته و تنها 5 درصد رشد تولید بلندمدت را تامین کرده است. مهم ترین دلایل آن کاهش رقابت پذیری اقتصاد، مدیریت ناصحیح تخصیص منابع و استفاده نابهینه از منابع موجود است.